Thursday, October 2, 2008

Mai Ita Koiñese Dalen IDÁTE

Dalen ka Liafuan IDÁTE mai hosi liafuan rua, IDÁ :signifika KO’ALIA ka DEHAN no TE signifika: KATAK. Portantu IDÁTE signifika :KOALIA KATAK / DEHAN KATAK. Lian ida ne’e ko’alia iha distrito Manatuto/ sub-distrito Laclubar, suku Fatumakerek/ Lehutula iha sub-distrito Soibada, no suku ida tan iha sub-distrito Natarbora nian besik Kribas, mas lian ida ne’e kuaze populasaun hosi sub-distrito Soibada no sub-distrito Natarbora sira hatene koalia hotu, iha tempo rejistensia pur-ezemplu, sira hasoru TNI ka ema ruma ne’ebé mai hosi rai li’ur, entaun sira ko’alia karik segredu ruma ba malu sira uza tiha lian IDÁTE para ema seluk labele kumprende.

Istória komik ida ne’ebé akontese ba ha’u iha tinan 2000 baihira ha’u ho UNPOL Filipino na’in rua tula vítima na’in rua hosi suku Kribas ba suku Manehat sub-distrito Natarbora, durante viajen sira na’in rua uza lian IDÁTE hodi komuníka ba malu bainhira sira sente segredu oitoan mai ami. Bainhira ami besik tama Manehat ha’u husu ba sira na’in rua: Ema Manehat mós ko’alia lian IDÁTE ? sira hatán: lae, ami ko’alia tetum terik Manehat nian. Ha’u husu fali: Be hori ohin ha’u rona ita boot sira ko’alia lian IDÁTE ne’e? Sira hatán hodi nega fali katak sira lako’alia IDÁTE ida, tuir fali ha’u dehan ba sira katak ha’u ema IDÁTE oan, ohin ita boot sira ko’alia ne’e ha’u kumprende hela...entaun sira na'in-rua nonók tiha oitoan hodi hateke ba malu, mas atu labele halo sira na'in-rua sente-an fali, ha’u halo finji hakat tiha ba konversa seluk, ami dada-lia nafatin tama Manehat.

Lian IDÁTE kuaze hanesan ho lian LOLÉIN iha Hera rai na’in sira, Darlau no Dare sira ko’alia lian ida ne’e aleinde lian mambáe, no mós ho lian LAKALEI iha distrito Manufahi sub-distrito Fatuberliu suku Fahinehan nian. IDÁTE-LOLÉIN-LAKALEI, lian tolu ne’e kuaze hanesan.
Iha edisaun sseluk tuir mai ha’u sei koko tradús lian tetum balu ba lian IDÁTE nian.